Bài học dân chủ và minh bạch qua câu chuyện Christian Porter
M
ột nền dân chủ đích thực không thể dung túng, vận hành và tồn tại nếu thiếu minh bạch. Câu chuyện về cựu Bộ trưởng cao cấp trong chính quyền Úc Christian Porter đang chứng minh điều này.
Christian Porter là một chính trị gia trẻ, thông minh và đầy triển vọng của Đảng Cấp tiến của Úc. Sinh ngày 11 tháng 7 năm 1970, Porter hành nghề luật từ năm 1996 đến 1999, làm Công tố viên Cao cấp tại Tây Úc từ năm 2002 đến 2008, và cũng giảng dạy tại đại học Tây Úc từ năm 2006 đến 2008. Porter bắt đầu tham chính vào năm 2008 ở cấp chính quyền tiểu bang Tây Úc, giữ chức vụ Bộ trưởng Tư pháp từ năm 2008 đến 2012, đồng thời làm Bộ trưởng Ngân khố (Treasurer) từ cuối năm 2010 đến giữa năm 2012. Porter quyết định tham chính cấp liên bang, làm dân biểu từ năm 2013, và được tiếp tục đắc cử vào năm 2016 và 2019. Porter đã giữ nhiều chức vụ Bộ trưởng khác nhau kể từ năm 2015, cao nhất là Bộ trưởng Tư pháp, từ năm 2017 đến 2021. Con đường sự nghiệp của Porter khá suôn sẻ, và vì là người có đầy tiềm năng, Porter được xem là có triển vọng làm thủ tướng Úc trong tương lai. Cho đến khi vụ xì căng đan về Porter, cách đây hơn ba thập niên, được phanh phui trên báo chí vào đầu năm 2021.
Thật ra câu chuyện về Porter không phải là một vấn đề riêng lẻ. Nó có tính cách dây chuyền và nhân quả. Tôi đã viết về cô Brittany Higgins, một cố vấn chính trị cho Bộ trưởng Linda Reynolds, bị hãm hiếp ngay trong văn phòng làm việc tại quốc hội Úc, vào ngày 23 tháng 3 năm 2019. Sự việc này đang được điều tra ở nhiều cấp, lãnh thổ ACT lẫn liên bang, và văn phòng thủ tướng, và cũng được tòa sơ thẩm ACT đang xét xử.
Sau khi vụ hãm hiếp cô Higgins bị đưa ra công luận Úc vào cuối tháng 2 năm 2021, một số vụ lem nhem về tình dục của các chính trị gia khác, trong đó có Porter, cũng bị phanh phui trên truyền thông Úc.
Rất nhiều cơ quan truyền thông đưa tin về sự vụ này, nhưng không chi tiết và tác động bằng bài “Scott Morrison, các thượng nghị sĩ và AFP [Cảnh sát Liên bang Úc] được cho biết về cáo buộc hiếp dâm lịch sử đối với Bộ trưởng Nội các” (Scott Morrison, senators and AFP told of historical rape allegation against Cabinet Minister). Bài này là do ký giả Louise Milligan, thuộc chương trình Four Corners của cơ quan truyền thông ABC, thực hiện vào ngày 26 tháng 2 năm 2021. Milligan là ký giả điều tra của ABC, chuyên về các đề tài phụ nữ và xã hội, nhiều năm kinh nghiệm truyền thông cho Seven News and The Australian.
Những chi tiết chung quanh sự kiện này đã được chia sẻ trong bài trước đây, viết vào tháng 3 năm 2021. Xin nhắc lại, một cách tóm tắt, rằng trong bài viết của Milligan, cũng như các tin tức có sẵn vào lúc đó, tiết lộ là cảnh sát Nam Úc tìm thấy xác của một phụ nữ 49 tuổi tại một căn nhà ở Adelaide, Nam Úc, vào ngày 24 tháng 6 năm 2020, và cảnh sát NSW đã xác định điều này. Cuộc điều tra về cái chết này tiết lộ nhiều thông tin rất quan ngại. Người phụ nữ này, trong bản tường trình cuối năm 2019 viết cho luật sư mình, cho biết bà đã bị hãm hiếp lúc 16 tuổi. Là một học sinh thông minh, tương lai xáng lạn đang dành cho một người như bà. Nhưng sự kiện đó đã để lại một chấn thương không thể nào phai nhòa. Nó ám ảnh bà cả đời. Sức khỏe tâm thần của bà đã suy sụp rất nhiều vài tuần trước khi bà tự tử. Trước đó bà cũng đã tự tử nhiều lần nhưng không thành. Một ngày trước khi tự tử, bà báo cho cảnh sát NSW biết rằng bà thật sự không muốn tiếp tục cuộc điều tra này nữa.
Trong bản tường trình, bà viết: “Đây là câu chuyện của tôi, rõ ràng và đơn giản. Nó không đẹp, nhưng nó là của tôi… Nếu câu chuyện này được công chúng biết đến, tôi hy vọng rằng nó sẽ khuyến khích những người phụ nữ khác tiến lên… Không phải cho tôi, mà cho chính họ ... Tôi cũng hy vọng rằng những người khác đã phải chịu đựng những tổn thương tương tự, nếu những sự thật này trở thành kiến thức của công chúng, sẽ cảm thấy bớt cô đơn hơn.”
Nói chung, bà không còn muốn truy tìm công lý cho chính mình, nhưng chỉ muốn công lý cho người khác, và muốn cảnh sát và các cơ quan công quyền, các lãnh đạo quốc gia v.v…, hiểu vấn đề và qua đó, giúp cho các hoàn cảnh tương tự.
Bài viết trên của Milligan, tuy không hé lộ danh tánh về nghi can, nhưng những thông tin đó cũng đủ để người đọc có thể tự suy luận rằng nghi can không ai khác ngoài Christian Porter.
Ba tuần sau bài viết của Milligan, ngày 15 tháng 3, luật sự Rebekah Giles, thay mặt cho thân chủ của mình là Christian Porter, đã nộp đơn kiện Milligan và ABC về tội phỉ báng, đơn dài 20 trang, lên tòa liên bang. Đơn kiện này có in lại và kèm theo bài viết của Milligan, và các chứng cớ chứng minh bị phỉ báng. Trong đó, Porter phủ nhận những cáo buộc của Milligan, và Porter cho biết ông muốn vụ án này kết thúc bản án được xét xử bởi truyền thông (trial by media), thay vì qua thủ tục tố tụng bình thường của ngành tư pháp/tòa án.
Tuy nhiên, sau vài tháng, vụ kiện Milligan và ABC của Porter đã không tiếp diễn nữa, vào cuối tháng 5 năm 2021. Hai bên đã đi đến thỏa thuận với nhau, thay vì dùng tòa án. Điều được tiết lộ là ABC không trả phí tổn nào liên quan đến cáo buộc tổn hại uy tín, nhưng đã đồng ý trả $100,000 đô Úc được xem là chi phí hòa giải (mediation costs). Ngoài ra, cũng được biết ABC chấp nhận đề nghị từ phía Porter rằng ABC hối hận về kết quả của bản tường trình này, và viết vài quan điểm đính chính bài của Milligan.
ABC, qua đó, xác nhận như sau: “ABC không có ý định cho rằng ông Porter đã phạm các tội hình sự bị cáo buộc. ABC không cho rằng các cáo buộc nghiêm trọng có thể được chứng minh theo tiêu chuẩn pháp lý hiện hành - hình sự hoặc dân sự. Tuy nhiên, cả hai bên đều chấp nhận rằng một số độc giả đã hiểu sai bài báo như một lời buộc tội có tội đối với ông Porter. Rất tiếc việc đọc đó, không phải do ABC dự định.”
Sự việc, tuy nhiên, không ngừng ở đó.
Vào ngày 14 tháng 9 năm 2021, Porter tiết lộ rằng một tín thác có tên “Tín thác Dịch vụ Pháp lý” (Legal Services Trust) trị giá cả triệu đô la, đã được lập ra để trang trải một phần chi phí pháp lý, vốn rất tốn kém, cho vụ kiện của Porter đối với ABC trước đây. Tín thác này có dạng kín/mù (blind trust), và khi được hỏi thì Porter biện luận rằng ông không biết ai đã lập ra nó, hoặc đứng đằng sau tín thác này. Tuy không biết nhưng Porter đã chấp nhận sử dụng nó cho phí tổn pháp lý của mình.
Theo luật Úc, mọi chính trị gia, dân biểu hay thượng nghị sĩ, phải công khai tất cả mọi tài chánh, quà cáp hay lợi nhuận nào nhận được. Tất cả chính trị gia phải khai báo rõ ràng, không phải chỉ cho chính mình, mà còn cho người phối ngẫu và cả con cái mình (những người con một phần hay hoàn toàn phụ thuộc). Báo cáo này được cập nhật thường xuyên trên website của quốc hội Úc, để giới truyền thông và công chúng muốn tìm hiểu thì sẽ biết. Đây là biện pháp để giảm thiểu xung đột quyền lợi khi nắm giữ các vai trò quan trọng trong guồng máy nhà nước, và nhất là để tránh sự lạm dụng, tham nhũng khi có quyền lực trong tay. ABC cho biết: “Có 14 hạng mục khác nhau mà các dân biểu phải khai báo bao gồm bất động sản, công ty mà họ có đầu tư, các khoản nợ hoặc tiền vay ngân hàng mua nhà, họ có sổ ngân hàng với ai, các thu nhập đáng kể khác, và các chuyến du lịch không được họ trả, và quà tặng trên 300 đô la.”
Porter có vẻ đã tuân thủ tất cả các điều lệ này và báo cáo đầy đủ. Nhưng vì là một Bộ trưởng, tức thành viên trụ cột của chính quyền, nên tiêu chuẩn dành cho cấp Bộ trưởng (Ministerial Standards) cao hơn, tuy phần lớn các nguyên tắc và tiêu chuẩn giống như mọi chính trị gia.
Porter khẳng định ông không làm gì sai cả, ngay cả đối chiếu với tiêu chuẩn dành cho cấp bộ trưởng. Tuy nhiên, cựu Thủ tướng Úc Malcolm Turnbull, người đã bổ nhiệm Porter làm Bộ trưởng Tư pháp, biện luận rằng quyết định của Porter nhận tiền từ quỹ tín thác mà không biết nguồn của nó là một sự “thoái thác trách nhiệm bất thường”. Turnbull lấy làm kinh ngạc nếu Porter có thể thoát trách nhiệm này, và kinh ngạc hơn nữa, nếu Thủ tướng Morrison để chuyện đó xảy ra. Turnbull cho rằng đây chẳng khác gì nhận một ủng hộ tài chánh thật lớn mà không công bố nguồn hoặc không biết nguồn từ đâu. Turnbull khẳng định đây là hành động sai trái, và ví von hành động này chẳng khác gì biện bộ rằng “Các khoản phí pháp lý của tôi đã được thanh toán bởi một người đeo mặt nạ, người đã giao chuyển một chiếc túi đựng đầy tiền mặt” ngay tại văn phòng của tôi.
Với áp lực của nhiều nhân vật gạo cội hàng đầu khác của Úc, từ các cựu thủ tướng như Kevin Rudd, cho đến các chuyên gia về luật, và các ký giả gạo cội, Thủ tướng Morrison đã phải lấy quyết định. Thủ tướng Morrison yêu cầu Văn phòng Thủ tướng phải điều tra và cho biết có sự vi phạm nào không. Vào ngày Chủ Nhật 19 tháng 9, Morrison công bố Porter đã từ chức vai trò Bộ trưởng Công nghệ, Khoa học và Kỹ thuật, vai trò mà Porter đã đảm nhiệm (xuống chức) từ 30 tháng 3 đến 19 tháng 9. Morrison cho biết Porter đã không thể “loại trừ một cách dứt khoát một xung đột lợi ích được nhận thức”, nên đây là hành động đúng đắn để bảo vệ các chuẩn mực này.
Ký giả gạo cội Michelle Grattan nhận định Christian Porter là một đàn ông rất thông minh trí tuệ, nhưng cũng thể hiện là người có những nhận định cực kỳ tồi tệ. Porter phải từ chức và trả giá đắc cho tương lai chính trị của mình.
Nhật báo The Age, trong bài quan điểm ngày 17 tháng 9, có những nhận định rất đúng đắn. Bài nói: “Các mối đe dọa đối với nền dân chủ của Úc có nhiều dạng nhưng không có mối đe dọa nào quá ngấm ngầm như mối đe dọa do quyền lực của đồng tiền tham nhũng gây ra. Nhận thức rằng các chính trị gia có thể bị ảnh hưởng bằng tiền mặt có tác động làm mất niềm tin của cử tri vào hệ thống, và đẩy họ về phía, một mặt, các quan điểm cực đoan, và mặt khác, thờ ơ và buông thả.”
Tham nhũng, hay nguy cơ tham nhũng, do tập tục, thói quen, văn hóa, khe hở pháp luật v.v… có khả năng làm xói mòn niềm tin người dân và từ đó lũng đoạn, hư hỏng và kể cả tê liệt guồng máy công quyền của mọi quốc gia, dân chủ hay độc tài. Ở các nước dân chủ, từ luật pháp đến quy tắc hành xử, bắt buộc các chính trị gia, bộ trưởng và mọi nhân viên công quyền, phải hành xử và khai báo đúng mực, nên rất khó để nó xảy ra. Nhưng các nước phi dân chủ thì thật là vô phương. Tham nhũng cũng đã làm cho cuộc chiến tại Afghanistan trở nên vô nghĩa với bao hy sinh và mất mát, như có chia sẻ trong bài trước. Nó là vấn nạn lớn nhất của mọi chế độ độc tài, cộng sản hay không cộng sản. Một phần, nó thuộc bản chất thao túng quyền lực của họ, bởi loại trừ tham nhũng cũng đồng nghĩa là loại trừ chính mình. Nhưng phần khác, vì không mấy ai làm được gì với các hành vi sai trái đó, nên vẫn xảy ra một cách bình thường. Quan ngại nhất là không còn mấy người xem nó là bất thường nữa.
Chính vì thế mà cuộc đấu tranh loại trừ tham nhũng đòi hỏi tinh thần dám nhìn thẳng vào vấn đề, trước hết là thái độ của mỗi người dân. Phải bắt đầu xây dựng và phát huy tính chính trực và minh bạch. Ngoài cung cách hành xử ra, cơ chế, pháp luật và văn hóa chính trị đóng vai trò quan trọng không kém. Sự kiện Christian Porter, và bài học chống tham nhũng tại Úc, cũng như nhiều thể chế dân chủ chính trị khác, đáng để cho người Việt nghiên cứu và suy ngẫm.
Nhận xét